Ekolojik ayak izi bileşenleri konusunda dünya genelinde kabul görmüş bir uyulama yoktur. Daha çok ülkelerin üretim, tüketim veya konaklama hatta seyahat gibi alışkınları göz önüne alınarak bir tespit yapılmaktadır. Ülkemizde ise bu konuda çalışmalar yapan sivil toplum kuruluşları ile Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının yapmış olduğu ayrım;
- Karbon Ayak İzi
- Yapılandırılmış Alan Ayak İzi
- Balıkçılık Ayak İzi
- Orman Ayak İzi
- Otlak Ayak İzi
- Tarım Arazisi Ayak İzi
Şeklindedir. Konunun anlaşılabilirliği açısından ekolojik ayak izi bileşenleri hakkında detaylı şekilde bilgiler vermeden önce kısa ekolojik ayak izi nedir? Sorusuna bir cevap vermekte fayda görüyoruz.
Ekolojik Ayak İzi Nedir?
Ekolojik ayak izi kişilerin, işletmelerin veya kurumların üretim, tüketim, ulaşım, konaklama ya da seyahat gibi faaliyetleri sırasındaki çevresel etkileridir. Tanımdan da anlaşıldığı gibi ekolojik ayak izi bileşenleri oldukça geniş bir alanda kendisini göstermektedir. Bu bileşenleri ve içerdiği uygulamaları aşağıdaki gibi özetlememiz mümkündür.
Karbon Ayak İzi
Ekolojik ayak izi bileşenleri denildiğinde çoğunlukla ilk olarak akıllara karbon ayak izi gelmektedir. Çünkü çevreye en büyük olumsuz etkiler karbon ayak izinde gözlemlenmektedir. Karbon ayak izi ölçümünde “karbondioksit” (CO2) değerleri dikkate alınmaktadır.
Farkında olarak veya olmayarak her gün çevreye karbon ayak izimizi bırakmaktayız. Ülkemiz ile birlikte diğer ülkelerde küresel ısınma ve ekolojik ayak izine etkilerin çoğunluğu karbon ayak izinden kaynaklanır. Son yıllarda küresel ısınmanın nedenleri ve ekolojik ayak izinin artışı konusunda bir oranlama yapıldığında karbon ayak izinin %70’lere kadar çıktığı görülür.
Karbon Ayak İzi Örnekleri
- Enerji Tüketimi
- Isıtma ve Soğutma Sistemleri
- Taşımacılık
- Turizm
- Tarımsal faaliyetler
- Seyahat
- Sanayi ve endüstri
- Beslenme alışkanlıkları
- İş, çalışma ve eğitim hayatı
Yapılandırılmış Alan Ayak İzi
Yapılandırılmış alan ayak izi ise; ikamet etmiş olduğumuz konutlar, iş yerimiz, okullarımız gibi yapıları ifade etmektedir. Bu tür yapıların inşa edilmesi sırasında kullanılan malzemeler veya inşaat sırasında burada görev alan iş makinelerinin çevresel etkileri yapılandırılmış alan ayak izi olarak adlandırılmaktadır. Ekolojik ayak izine etkileri göz önüne alındığında, ekolojik ayak izi bileşenleri arasında ikinci sırada yer almaktadır.
Yapılandırılmış Alan Ayak İzi Örnekleri
- Konutlar
- İş yerleri
- Okullar
- Parklar
- Kamu kurumları
- Fabrikalar vs.
Balıkçılık Ayak İzi
Daha önce de belirttiğimiz gibi ekolojik ayak izimiz her alanda kendisini göstermektedir. Doğal çevrenin her alanında ekolojik ayak izlerine rastlanır. Bu nedenle bir çeşit doğal çevre olarak nitelendirilen balıkçılık sektöründe de ayak izlerimiz mevcuttur. Genel amaç balık popülasyonlarını korumak olsa da; Balıkçılık ayak izi, ekolojik ayak izi bileşenleri arasında yer alır.
Balıkçılık Ayak İzi Örnekleri
- Balık avlamakta kullanılan malzemeler
- Balık avının türü
- Balık avlamak için kullanmış olduğumuz taşıtlar
Orman Ayak İzi
Ekolojik ayak izimizin sık görüldüğü alanlardan bir diğeri ise orman ayak izidir. Diğer ekolojik ayak izi bileşenleri arasında bir orantılama yapıldığında orman ayak izimin bu konuda yaklaşık %20 – %25’lere denk gelmektedir. Ayrıca orman ayak izimiz sera etkisi yaratan gazlara da etki etmesi nedeniyle küresel ısınmanın nedenleri arasında sayılmaktadır.
Orman Ayak İzi Örnekleri
- Orman sahalarına yapılan konutlar
- Orman ürünlerinden yapılan malzemeler
- Kesilen ağaçlar
- Dikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu çıkan orman yangınları
Otlak Ayak İzi
Otlak ayak izi ise herhangi bir hayvansal ürünün elde edilmesi sırasında otlak ve meralara olumsuz şekilde verilen çevresel zararları ifade eder. Ekolojik ayak izi bileşenleri arasında fazla yer almasa da yine de çevresel etkileri mevcuttur.
Otlak Ayak İzi Örnekleri
- Hayvan otlatma sırasında otlak ve meralara verilen zararlar
- Mera olarak kullanılması mümkün olan yerlerin başka amaçla kullanılması
- Otlakların herhangi bir sebeple amacı dışında kullanılması
Tarım Arazisi Ayak İzi
Son olarak değinmek istediğimiz ekolojik ayak izi bileşenleri arasında ise tarım arazisi ayak izi yer almaktadır. Yukarıda belirtmiş olduğumuz diğer ayak izi örneklerinde olduğu gibi tarım arazisi ayak izinde de herhangi bir tarımsal ürünün üretilmesi sırasında çevrede bıraktığımız ayak izlerimizdir.
Tarım Arazisi Ayak İzi Örnekleri
- Tarımsal ilaçlama
- Sünni gübre kullanımı
- Sulak alanların yok edilmesi
- Diğer tarımsal faaliyetler
Ekolojik Ayak İzi Bileşenleri Nasıl Azaltılır?
Yukarıda vermiş olduğumuz ekolojik ayak izi bileşenlerini arttırmak mümkündür. Asıl sorun ise ekolojik ayak izi nasıl azaltılır sorunudur. Bu konuda daha detaylı bilgi edinmek için “Ekolojik Ayak İzi Nedir Nasıl Hesaplanır?” başlıklı yazımızı incelemenizi tavsiye ederiz.
