KÜRESEL ISINMA VE İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İLE İLGİLİ ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR VE SÖZLEŞMELER

Küresel ısınma ve iklim değişikliği ile mücadele etmek için uluslararası düzeyde birçok anlaşma ve sözleşme imzalanmıştır. Bu anlaşmalar, ülkelerin iklim değişikliğiyle ilgili hedefler belirlemelerini ve küresel ısınmayı sınırlamak için gerekli adımları atmalarını amaçlar. İşte en önemli uluslararası anlaşmalar ve sözleşmeler:

1. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi (UNFCCC)

• Tarih: 1992
• Amaç ve Kapsamı: UNFCCC, 1992’de Rio de Janeiro’da düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı’nda (Rio Zirvesi) kabul edilmiştir. Bu sözleşme, iklim değişikliğiyle mücadelede uluslararası iş birliğini teşvik etmek için bir çerçeve sunar. Sözleşmenin amacı, atmosferdeki sera gazı konsantrasyonlarını tehlikeli düzeylere ulaşmadan sabit tutmaktır.
• Önem: UNFCCC, sonraki tüm iklim anlaşmalarının temelini oluşturur ve 197 ülke tarafından onaylanmıştır.

2. Kyoto Protokolü

• Tarih: 1997 (Yürürlüğe Giriş: 2005)
• Amaç ve Kapsamı: Kyoto Protokolü, UNFCCC’nin ek protokolü olarak kabul edilmiştir. Gelişmiş ülkeler için bağlayıcı sera gazı emisyonu azaltma hedefleri belirler. İlk yükümlülük dönemi 2008-2012 yılları arasında gerçekleşmiş olup, protokol gelişmiş ülkelerin sera gazı emisyonlarını belirli bir seviyeye indirmelerini amaçlamıştır.
• Önem: Kyoto Protokolü, gelişmiş ülkeler için yasal olarak bağlayıcı emisyon hedefleri belirleyen ilk uluslararası anlaşmadır.

3. Paris Anlaşması

• Tarih: 2015 (Yürürlüğe Giriş: 2016)
• Amaç ve Kapsamı: Paris Anlaşması, Kyoto Protokolü’nün yerini alan ve küresel sıcaklık artışını sanayi öncesi seviyelerin 2°C üzerinde sınırlamayı hedefleyen bir anlaşmadır. Ülkeler, emisyon azaltım hedeflerini kendi ulusal katkı beyanları (Nationally Determined Contributions – NDCs) aracılığıyla belirlerler. Ayrıca, 1,5°C hedefi de Paris Anlaşması’nın önemli bir parçasıdır.
• Önem: Paris Anlaşması, tüm ülkelerin katılımını içeren ve emisyon azaltımı için esnek bir çerçeve sunan ilk küresel anlaşmadır. 196 ülke tarafından onaylanmıştır.

4. Montreal Protokolü

• Tarih: 1987
• Amaç ve Kapsamı: Montreal Protokolü, ozon tabakasına zarar veren maddelerin (özellikle kloroflorokarbonlar – CFC’ler) üretimini ve kullanımını aşamalı olarak kaldırmayı hedefler. Ozon tabakasının incelmesi, küresel ısınmayı artıran bir faktör olduğu için bu protokol dolaylı olarak iklim değişikliğiyle de ilgilidir.
• Önem: Montreal Protokolü, tarih boyunca en başarılı çevre anlaşmalarından biri olarak kabul edilir ve ozon tabakasının iyileşmesine önemli katkıda bulunmuştur.

5. Kigali Değişikliği

• Tarih: 2016
• Amaç ve Kapsamı: Kigali Değişikliği, Montreal Protokolü’nün bir uzantısı olarak kabul edilmiştir ve hidroflorokarbonların (HFC’ler) kullanımını azaltmayı hedefler. HFC’ler, güçlü sera gazları olup küresel ısınmayı artırır.
• Önem: Kigali Değişikliği, HFC’lerin küresel düzeyde azaltılması için önemli bir adımdır ve iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir araçtır.

6. Glasgow İklim Paktı

• Tarih: 2021
• Amaç ve Kapsamı: Glasgow’da düzenlenen COP26’da kabul edilen bu pakt, Paris Anlaşması’nın hedeflerine ulaşmak için ülkelerin çabalarını artırmalarını gerektirir. Pakt, fosil yakıt sübvansiyonlarının aşamalı olarak kaldırılmasını ve kömür kullanımının azaltılmasını teşvik eder.
• Önem: Glasgow İklim Paktı, ülkelerin karbon emisyonlarını daha hızlı azaltma taahhüdünde bulunmalarını teşvik eden önemli bir belgedir.

7. Rio Deklarasyonu ve Gündem 21

• Tarih: 1992
• Amaç ve Kapsamı: Rio Zirvesi’nde kabul edilen Rio Deklarasyonu, sürdürülebilir kalkınma ve çevre koruma ilkelerini belirler. Gündem 21 ise sürdürülebilir kalkınma için bir eylem planıdır.
• Önem: Rio Deklarasyonu ve Gündem 21, çevre koruma ve sürdürülebilir kalkınma konusunda uluslararası iş birliği için temel belgelerden biridir.

8. IPCC (Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli) Raporları

• Tarih: İlk rapor 1990’da yayınlandı; raporlar düzenli olarak güncelleniyor.
• Amaç ve Kapsamı: IPCC, Birleşmiş Milletler’in bir organı olarak kurulmuş olup, iklim değişikliği hakkında bilimsel bilgi sağlamak amacıyla çalışır. IPCC raporları, hükümetlere iklim politikalarını şekillendirmede rehberlik eder.
• Önem: IPCC raporları, küresel iklim politikalarının temelini oluşturur ve birçok uluslararası anlaşma için bilimsel zemin sağlar.

9. Cancun Anlaşmaları

• Tarih: 2010
• Amaç ve Kapsamı: Meksika’da düzenlenen COP16 toplantısında kabul edilen Cancun Anlaşmaları, iklim değişikliğiyle mücadelede ülkelerin daha fazla iş birliği yapmasını ve finansal destek mekanizmalarının güçlendirilmesini içerir. Anlaşmalar, adaptasyon, orman koruma ve yeşil iklim fonunun oluşturulması gibi konuları ele alır.
• Önem: Cancun Anlaşmaları, Paris Anlaşması’na giden yolda önemli bir adım olarak kabul edilir.

10. Lima İklim Eylemi Gündemi

• Tarih: 2014
• Amaç ve Kapsamı: Peru’da düzenlenen COP20’de kabul edilen bu gündem, Paris Anlaşması’nın hazırlık sürecinde önemli bir rol oynadı. Lima Gündemi, hükümetler ve diğer paydaşlar arasında daha fazla iş birliğini teşvik eder.
• Önem: Lima İklim Eylemi Gündemi, Paris Anlaşması’nın temel taşlarını oluşturan ulusal katkı beyanlarının (NDC’ler) hazırlanmasını teşvik etti.

11. Varşova Uluslararası Kayıp ve Hasar Mekanizması

• Tarih: 2013
• Amaç ve Kapsamı: Polonya’da düzenlenen COP19’da kabul edilen bu mekanizma, iklim değişikliğinin neden olduğu zararların telafi edilmesi için bir çerçeve sunar. Özellikle gelişmekte olan ülkeler için önemlidir.
• Önem: Bu mekanizma, iklim değişikliğinin en savunmasız ülkeler üzerindeki etkilerini hafifletmeyi amaçlayan ilk küresel girişimlerden biridir.

12. Doha Değişikliği

• Tarih: 2012
• Amaç ve Kapsamı: Kyoto Protokolü’nün ikinci taahhüt dönemi için kabul edilen bu değişiklik, 2013-2020 yılları arasındaki sera gazı emisyonu azaltma hedeflerini belirler. Ancak, Doha Değişikliği’nin yürürlüğe girmesi için yeterli sayıda ülke tarafından onaylanması gerekiyordu.
• Önem: Doha Değişikliği, Kyoto Protokolü’nün devamlılığını sağladı ancak birçok ülkenin Paris Anlaşması’na odaklanması nedeniyle sınırlı bir etkiye sahip oldu.

13. Cenevre İklim Değişikliği Deklarasyonu

• Tarih: 1990
• Amaç ve Kapsamı: Bu deklarasyon, hükümetler arasında iklim değişikliği konusundaki ilk büyük taahhütlerden biridir. Cenevre’de yapılan bu toplantı, iklim değişikliğiyle ilgili küresel iş birliğini artırmayı amaçlar.
• Önem: Cenevre Deklarasyonu, iklim değişikliğiyle ilgili uluslararası farkındalığı artırmada önemli bir rol oynamıştır.

14. G7 ve G20 İklim Girişimleri

• Tarih: Farklı yıllarda düzenlenen zirveler
• Amaç ve Kapsamı: G7 ve G20 ülkeleri, çeşitli zirvelerde iklim değişikliğiyle mücadele etmek için çeşitli girişimler başlattı. Bu gruplar, küresel ekonominin büyük bir bölümünü temsil ettikleri için aldıkları kararlar büyük önem taşır.
• Önem: G7 ve G20 kararları, küresel iklim politikalarını yönlendiren önemli girişimler arasında yer alır.

15. 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri (SDG’ler)

• Tarih: 2015
• Amaç ve Kapsamı: Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen 2030 Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri, dünya genelinde sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek için 17 hedef belirler. Bu hedeflerden biri olan İklim Eylemi (SDG 13), iklim değişikliğiyle mücadele ve iklim eylemlerinin artırılması amacıyla belirlenmiştir.
• Önem: SDG 13, uluslararası toplumu iklim değişikliğiyle mücadele için somut adımlar atmaya teşvik eder ve ülkelerin ulusal stratejilerinde iklim eylemini merkezî bir konu olarak ele almasını sağlar.

16. Güneydoğu Asya Ülkeleri ve Gelişen Ekonomiler İçin İklim Değişikliği Stratejileri

• Tarih: Farklı yıllarda
• Amaç ve Kapsamı: Güneydoğu Asya’daki birçok ülke, iklim değişikliği ile mücadelede ortak stratejiler geliştirmek amacıyla bölgesel anlaşmalar yapmıştır. Bu stratejiler, iklim değişikliğinin bölgesel etkilerini ele almayı ve uyum sağlama yeteneklerini artırmayı hedefler.
• Önem: Bölgesel iş birliği, iklim değişikliğinin bölgesel etkilerine yönelik özel çözümler sunar ve uluslararası destekle birleşir.

17. Küresel İklim Anlaşması ve İklim Finansmanı

• Tarih: Farklı yıllarda
• Amaç ve Kapsamı: Gelişmiş ülkeler, iklim değişikliğinin etkilerini azaltmak ve adaptasyon stratejilerini desteklemek için gelişmekte olan ülkelere finansal yardım sağlamak amacıyla çeşitli anlaşmalar yapmıştır. Bu finansal destekler, yeşil iklim fonları ve diğer mekanizmalar aracılığıyla sağlanır.
• Önem: Finansman, iklim değişikliğiyle mücadelede önemli bir rol oynar, özellikle gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç duyduğu kaynakları sağlar.